O Level Revision : Shona - Zviito - Zvidudzirazviito
Chidudzirachiito izwi rinodudzira, kutsanangura kana kujekesa chiito. Somuenzaniso, hazvina kunyatsokwana kungoti, Vakasvika, asi kuti, Vakasvika nezuro kana Vakasvika nambuya. Apa nezuro nanambuya ndiwo mazwi anodudziria chiito, Vakasvika.
Mhando dzezvidurazviito
Zvidudzirazviito zvine mhando dzakasiyana-siyana dzinoti: (i) Chidudzirachiito chemuiti
/na–/ inogona kushandiswa kuratidza muiti wechiito, sokuti: Ndakatukwa naamai.
Arohwa naTanaka.
(ii) Chidudzirachiito chechombo chakashandiswa
Ichi chinoratidza chinhu kana chombo chakashandiswa. Sokuti: Atemwa nedemo.
Arohwa nomupinyi mumusoro.
(iii) Chidudzirachiito chewadzano
Kutaridza kuva pamwe chete kwezvinhu, sokuti: Anofamba nambuya vake.
Tadiwanashe akaenda kuchikoro naMunashe.
(iv) Chidudzirachiito chefanano Anofamba samai vake. Anoresva kutaura saVaMbengo. Anodya sebenzi.
Anobatwa somuranda.
(v) Chidudzirachiito chenzvimbo Vakasangana mudhorobha. Taifambira musango. Akaroverwa pachikoro. Takafamba nemugomo.
(vi) Chidudzirachiito cheudzamu
Baba vakarova mwana zvikuru. Mota yakagadzirwa rutatu. Bhera rakarira kamwe chete.
Musikana akarohwa kasingaperi.
Vana vairwara zvinotyisa.
(vii) Chidudzirachiito chemaitiro Anofamba seanorwara. Ndinotaura zvinyoronyoro.
(viii) Chidudzirachiito chenguva Akasvika nezuro. Vanouya muchirimo.
Maumbirwo ezvidudzirazviito
Chiwedzerwa chedudzirachiito + Dzitsi redudzirachiito.
|
na- |
+ |
-Tendai |
|
sa- |
+ |
-baba |
Zvidudzirazviito zvine zviwedzerwa zviviri zvinoti /na-/ na/sa-/.
Chiwedzerwa /na-/ chinogona kushandiswa sa/no–/ kana /ne–/ zvichienderana nemazwi anenge akabatana nezviwedzerwa zvacho. Chiwedzerwa /sa-/ chinoonekwavo sa /so-/ kana /se-/ zvichienderana nepachashanda.
Chenjedzo: Chidudzirachiito chinowanikwa mberi kwe chiito. Sokuti: Anogara pamusha.
Zvirevo zvinotevera zvine zvidudzirazviito zvemhando ipi?
(i) Akatsikwa nemotokari. (ii) Atukwa naamai. (iii) Anotaura kunge benzi. (iv) Mwana akapfurwa nepfuti. (vi) Mbudzi yakasungirwa muchirugu. (vii)Akarohwa zvinotyisa.
Zvivakazwi zvezviito
Zviranduri/ zvivakazwi zveranduro
Ichi chivakazwi chinoita kuti izwi rinozoumbwa ringe richipikisana nezvinenge zvichirehwa nechiito chisina kurandurwa. Zvivakazwi zveranduro ndezvinotevera:
/ha-/ sokuti: Handiendi.
Hazvifadzi.
/-sa-/ sokuti: Vasaenda kumusha.
Ngatisanyora bvunzo.
/-si-/ sokuti: Handisiri mwana wenyu.
Vasina mari garai pasi.
/-singa-/ sokuti: Ava ndevasingamhanyi.
Mombe isingabereki ndeiyi.